Niesforne zachowanie a może agresja?
Doświadczenie zawodowe nauczyciela w dużej mierze wiążę się z gromadzeniem spostrzeżeń i wniosków dotyczących rozwoju wychowanków oraz ciągłym poszukiwaniem metod, i form organizacji pracy, które będą odpowiadały ich potrzebom. Nieocenionym źródłem wiedzy, a także inspiracji w tym zakresie jest bieżąca literatura fachowa, która jednocześnie pomaga dokonać wstępnej weryfikacji osobistych przemyśleń na temat kierunków i obszarów pracy z wychowankami.
W ciągu kilku ostatnich lat na rynku wydawniczym pojawił się szereg publikacji dotyczących narastającej wśród dzieci i młodzieży agresji. Szereg opracowań powstało w wyniku współpracy uznanych pedagogów, psychologów, socjologów, lekarzy i terapeutów. Dowodzi to, że mamy do czynienia z ważnym zjawiskiem o charakterze wychowawczo- społecznym, które wymaga przemyślanego i całościowego ujęcia. Właśnie dlatego agresja jest rozpatrywana nie tylko w aspekcie definicji i sposobów wyrażania, lecz przede wszystkim w kontekście różnorodnych uwarunkowań środowiskowych. Specjaliści stosują bardziej lub mniej zaawansowane sposoby diagnozowania, a także interweniowania w obszary dotknięte agresywnymi zachowaniami. Proponują programy lub zestawy działań przeciwdziałających zarówno agresji dzieci jak również młodzieży. Niezależnie od różnorodności tych propozycji, specjaliści są zgodni co do tego, że tempo i styl współczesnego życia generują wyraźny wzrost agresywnych zachowań dzieci również poniżej siódmego roku życia. Taka diagnoza z obszaru edukacji i wychowania wywołuje niedowierzanie, sprzeciw, gorące dyskusje oraz publiczne debaty często wywołane medialnymi doniesieniami potwierdzającymi na ogół prawdziwość tego poglądu.
Agresja, dotychczasowy przedmiot badań i analiz specjalistów różnych dziedzin, zaczyna być dostrzegana także przez laików, a to obliguje do solidarnych i przemyślanych działań na rzecz dzieci, których ten problem dotyczy. Szczególny obowiązek spoczywa na wychowawcach, jak również odpowiedzialnych i świadomych problemu rodzicach.
Agresja dziecięca, mająca nierzadko swoje początki w okresie przedszkolnym, od samego początku objawia swoje oblicze w klasycznej postaci tzn. albo dziecko jest agresywne wobec otoczenia, albo jest ofiarą agresji ze strony rówieśników. O ile w pierwszym przypadku rodzice z trudem akceptują fakt, że ich dziecko jest postrzegane jako agresywne, o tyle łatwiej przychodzi im zgłaszać wychowawcy klasy, że ich dziecko jest celem agresji. Istotne zatem wydaje się wyraźne określenie tego czym jest agresja i jak rozpoznać ją u małego dziecka.
Na polu rozważań naukowych obowiązuje dość zgodne stanowisko uznające agresję za zachowanie negatywne i antyspołeczne. Takie spojrzenie na agresję jest bliskie potocznemu rozumieniu tego zachowania mającego w celu wyrządzenie krzywdy, szkody, przykrości w sferze fizycznej, psychicznej lub emocjonalnej i ukierunkowanej na konkretny obiekt. Nie ulega wątpliwości, że jest to postępowanie niezgodne z normami i zasadami współżycia społecznego.
Jak wiadomo małe dziecko prezentuje własne sposoby kontaktowania się oraz obchodzenia z otaczającą je rzeczywistością. W sytuacjach, gdy dorośli zauważają, że malec prezentuje niepohamowane reakcje, często w pierwszym odruchu przypisują mu tzw. „trudny charakter”. Dlatego w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, które z zachowań małego dziecka należy uznać za agresywne warto odwołać się do klasyfikacji opartej na wynikach badania pedagogicznego. Według niego za najpopularniejsze agresywne zachowania małych dzieci uznano: bicie ręką lub przedmiotem, poszturchiwanie, szarpanie, popychanie, zabieranie lub wyrywanie czegoś na siłę, kopanie, szczypanie, drapanie, różne sposoby niszczenia przedmiotów, przezywanie, przedrzeźnianie, obrażanie, grożenie, wykłócanie się, krytykowanie, a także skarżenie. Każdy był kiedyś świadkiem takich lub podobnych zachowań. Specjaliści ostrzegają, że uznanie ich za niesforne, nie zaś jako agresywne dzieli bardzo delikatna granica, po przekroczeniu której możemy przeoczyć to co w zachowaniu dziecka istotne.
Jeśli rodzice uznają, że jedna, dwie lub trzy sytuacje, w których wystąpiło któreś z wymienionych zachowań to jeszcze nie problem muszą mieć świadomość, że brak reakcji nawet na jedną z nich jest w oczach dziecka niczym innym jak milczącym przyzwoleniem na takie zachowania, a z nich się nie wyrasta. Jeśli nie będziemy się im sprzeciwiać, zaczną się nasilać. Można to łatwo zilustrować wyobrażeniem odwróconej piramidy.
Jeśli jednak w postrzeganiu własnego dziecka pojawia się wątpliwość lub refleksja, czy przypadkiem nie mamy do czynienia z agresywnymi zachowaniami wówczas:
1.Nie ignoruj problemu, ani nie udawaj, że nie istnieje.
2.Bądź bacznym obserwatorem łącząc postawę rodzica i przyjaciela.
3.Utwierdzaj dziecko w przekonaniu, że je kochasz jednak są sprawy, nad którymi trzeba popracować.
4.Poświęcaj dziecku więcej czasu oraz okazuj mu zrozumienie, jednak daj mu wyraźnie odczuć, że pewnych zachowań nie będziesz tolerować.
5.Pamiętaj, aby nigdy nie potępiać dziecka za całokształt.
6.Staraj się rozpoznać przyczyny zachowania w odniesieniu do konkretnych sytuacji, w których według ciebie lub relacji otoczenia twoje dziecko było agresywne.
7.Nie unikaj rozmowy z wychowawcą, ani rodzicem poszkodowanego dziecka, lecz wyjdź problemowi naprzeciw, aby wspólnie rozwiązać problem.
8.Prowadź zapiski na temat zdarzeń, to pomoże rozpoznać problem.
9.Jeśli to możliwe przyjrzyj się grupie rówieśniczej.
10.Konsekwentnie szukaj rozwiązania problemu pamiętając, że nie jesteś sam (usuń źródło lub przyczynę agresji, stosuj zabawy przeciw agresji np. kalambury, zabawy w zamianę ról; zawieraj kompromisy, prowadź mediacje).
Rodzicu, jeśli dziecko okazuje agresję Tobie wówczas:
1.Wyślij dziecko do innego pokoju, aby przemyślało swoje zachowanie.
2.Wróć do rozmowy kiedy opadną wasze emocje.
3.Odizoluj dziecko od sytuacji, w której jest agresywne.
4.Kontroluj własne emocje.
5.Stosuj konsekwentny i nie wygórowany system kar i nagród.
6.Nigdy nie wymyślaj kary pod wpływem emocji.
7.Stosuj karę zaraz po przewinieniu.
Pamiętajmy, że rodzina jest najbliższym, naturalnym środowiskiem społecznym dziecka, które poprzez dostarczanie pozytywnych jak i negatywnych doświadczeń stwarza warunki do kształtowania jego osobowości, dlatego:
Ucz dziecko okazywania emocji (np. tłumacz: nie kop Jasiu kolegi tylko powiedz, że nie chcesz się z nim bawić).l
Ucz empatii tłumacząc, że złe emocje krzywdzą innych (pytaj: jak ty byś się czuł, gdyby ktoś ci tak zrobił?).l
Bądź dla dziecka przykładem.l
Okazuj dziecku uwagę, niech wie, że jest dla ciebie ważne (spędzajcie wspólnie czas).l
Tłumacz dziecku swoje decyzje.l
Zadbaj o aktywny wypoczynek (ruch wyzwoli nadmiar energii).l
Stosuj ćwiczenia relaksacyjne (np. słuchanie muzyki relaksacyjnej).l
Rodzice pamiętajcie: prawie w każdym przypadku agresywne zachowanie dziecka jest jego wołaniem o pomoc w sytuacji, w której ono samo nie potrafi sobie pomóc.
mgr Beata Korol
